انگشت ترامپ بر روی مالاکا برای فشار بر نفتکش‌های ایرانی | تنگه‌ای که از هرمز هم استراتژیک‌تر است +نقشه

خبرگزاری رویترز روز روز پنج‌شنبه ششم مارس (۱۶ اسفند) مدعی شد که دولت آمریکا در حال بررسی طرحی برای توقف و بازرسی تانکر‌های نفتی ایرانی در قالب یک توافقی بین‌المللی برای مقابله با گسترش سلاح‌های کشتار جمعی است.

به گزارش یورونیوز، مسئولان دولت دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا در حال بررسی روش‌هایی هستند که کشور‌های هم‌پیمان بتوانند کشتی‌هایی را که از مسیر‌های دریایی عبور می‌کنند، متوقف و بازرسی کنند. یکی از آبراه‌های کلیدی که در این گزارش از آن نام برده شده تنگه مالاکا در آسیا است.

اما این تنگه راهبردی کجاست و چرا در این طرح اهمیت پیدا کرده است؟

تنگه مالاکا یک مسیر کشتیرانی است که بین اندونزی، مالزی و تایلند قرار دارد و اقیانوس‌های آرام و هند را به یکدیگر متصل می‌کند.

بر اساس گزارش «اداره اطلاعات انرژی آمریکا»، تنگه مالاکا از نظر حجم ترانزیت مواد خام از تنگه هرمز پیشی گرفته است. به طوری که ترانزیت نفت خام و فرآورده‌های آن از تنگه مالاکا در سال ۲۰۲۳ با افزایش ۸۰۰ هزار بشکه در روز، به ۲۳.۷ میلیون بشکه در روز رسید و این در حالی است که میزان نفت و فرآورده‌های نفتی عبوری از تنگه هرمز در همان سال مجموعا ۲۰.۹ میلیون بشکه در روز بوده است.

حدود ۶۰ درصد از این مواد خام را نفت و فرآورده‌های نفتی صادرشده از خاورمیانه تشکیل می‌دهد که شامل پنج صادرکننده بزرگ عضو اوپک یعنی عربستان سعودی، عراق، کویت، امارات عربی متحده و ایران است.

۴۰ درصد باقی‌مانده نیز از چهار گروه تأمین‌کننده تشکیل می‌شود:

تولیدکنندگان روسی که نفت و فرآورده‌های نفتی را به سمت شرق (صادرات از بنادر بخش اروپایی فدراسیون روسیه) و بالعکس به سمت غرب (تأمین از ساخالین) حمل می‌کنند.

ایالات متحده که مجموع صادرات نفت و فرآورده‌های نفتی خود را بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ تقریبا ۲۰ درصد (از ۸.۶ میلیون بشکه در روز به ۱۰.۲ میلیون بشکه در روز) افزایش داده است.

کشور‌های آفریقایی

تولیدکنندگان نفت منطقه‌ای مانند مالزی و اندونزی (با مجموع تولید ۱.۲ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۳) که از تنگه مالاکا نه‌تنها برای صادرات، بلکه برای حمل‌ونقل داخلی نیز استفاده می‌کنند.

چین بعنوان راهکار مقابله با آسیب‌های بسته شدن احتمالی این تنگه توسط آمریکا پروژه جاده ابریشم را برنامه‌ریزی کرد

۲ علت عمده کاهش سهم تنگه هرمز در ترانزیت نفت چیست؟

ترانزیت نفت و فرآورده‌های آن از طریق تنگه هرمز در سال ۲۰۲۳ به میزان ۲۰۰ هزار بشکه در روز کاهش یافت و به ۲۰.۹ میلیون بشکه در روز رسید.

علاوه بر توافق اوپک پلاس، که بر اساس آن عربستان سعودی تولید نفت و میعانات گازی خود را در سال ۲۰۲۳ به میزان ۸۰۰ هزار بشکه در روز کاهش داد و به ۱۱.۴ میلیون بشکه در روز رساند، این کاهش به دلیل استفاده از زیرساخت‌های حمل‌ونقل جایگزین برای دور زدن تنگه هرمز رخ داده است.

به‌عنوان مثال، امارات عربی متحده دارای یک خط لوله نفت با ظرفیت ۱.۵ میلیون بشکه در روز است که نفت را به بندر فجیره واقع در سواحل دریای عمان منتقل می‌کند. علاوه بر این، عربستان سعودی از خط لوله نفت شرق به غرب استفاده می‌کند که برای انتقال نفت به سواحل دریای سرخ طراحی شده است.

از باب‌المندب تا پاناما

حجم حمل‌ونقل نفت و فرآورده‌های نفتی از طریق تنگه باب‌المندب در دریای سرخ، از ۵.۴ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۱ به ۸.۶ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۳ افزایش یافت. در نتیجه، در سال ۲۰۲۳، دریای سرخ به سومین مسیر حمل‌ونقل بزرگ در بازار نفت تبدیل شد و از دماغه امید نیک (۶.۰ میلیون بشکه در روز)، تنگه دانمارک (۴.۹ میلیون بشکه در روز)، کانال پاناما (۲.۱ میلیون بشکه در روز) و تنگه داردانل ترکیه (۳.۴ میلیون بشکه در روز) پیشی گرفت.

با این حال، این فهرست در سال ۲۰۲۴ به دلیل تهدید حوثی‌های یمن در دریای سرخ دستخوش تغییر شد. به‌عنوان مثال، تعداد نفتکش‌های حامل نفت، فرآورده‌های نفتی و گاز طبیعی مایع‌شده (ان‌ان‌جی) که از مسیر ترانزیتی دریای سرخ استفاده می‌کنند، نزدیک به ۶۰ درصد کاهش یافت.

تمامی مسیرهای کشتی‌رانی جایگزین این تنگه در دست اندونزی است. دور زدن  این منطقه توسط کشتی‌ها دارای هزینه زمانی و مالی بسیار است

اهمیت جغرافیایی تنگه مالاکا

این کوتاه‌ترین مسیر دریایی بین تأمین‌کنندگان نفت و گاز طبیعی خاورمیانه و بازار‌های در حال رشد شرق و جنوب شرق آسیا است که بیش از یک‌سوم کوتاه‌تر از نزدیک‌ترین گزینه جایگزین خود است. طول این تنگه ۹۰۰ کیلومتر است و در باریک‌ترین نقطه خود، که به نام «فیلیپ پوینت» شناخته می‌شود، عرض آن به ۲.۸ کیلومتر می‌رسد. این تنگه سریع‌ترین کانال کشتیرانی بین اقیانوس‌های هند و آرام است.

اگر کشتی‌ها یک روز مجبور شوند از مسیر جایگزینی استفاده کنند، هزینه‌ای بین ۹ میلیون تا ۹۰ میلیون دلار برایشان به همراه خواهد داشت.

اهمیت اقتصادی تنگه مالاکا

این تنگه سالانه معادل دست‌کم ۱ تریلیون دلار تجارت جهانی را خود عبور می‌دهد. این منطقه ۹ بندر از ۱۰ بندر شلوغ جهان را در خود جای دارد. حدود ۳۰ درصد از تجارت جهانی، دو سوم حجم تجارت دریایی چین و ۴۰ درصد از کانال‌های تجاری دریایی ژاپن از این تنگه عبور می‌کنند که آن را به منبع اصلی تأمین نفت برای دو مصرف‌کننده اصلی آسیایی، جمهوری خلق چین و ژاپن تبدیل می‌کند

بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳، مجموع جریان‌های نفتی از تنگه مالاکا به میزان ۱.۸ میلیون بشکه در روز افزایش یافت. تولیدکنندگان کلیدی نفت از خلیج فارس که تقریباً ۶۰ درصد از نفت خام انتقالی از تنگه مالاکا در سال ۲۰۲۳را تشکیل دادند، سهم زیادی از این رشد را به خود اختصاص دادند.

طبق گزارش‌ها، چین حدود ۸۰ درصد از واردات نفت خود را از طریق این تنگه منتقل می‌کند.